Op 1 februari 2024 kwam onderzoek uit van de NOS en Omroep Brabant over de toepassing van de Wet Damocles. De resultaten zijn zowel hoopgevend, als zorgwekkend vanuit de doelstelling van het voorkomen en uitbannen van dakloosheid.
Wat is de Wet Damocles?
De wet Damocles geeft een burgemeester de bevoegdheid om woningen tijdelijk te sluiten als daar drugs wordt aangetroffen of middelen om drugs te maken en te verhandelen. In principe is het tijdelijk sluiten van de woning de grootst mogelijke straf (ultimum remedium) en kan de burgemeester ook minder vergaande maatregelen treffen. Alleen was al eerder duidelijk dat burgemeesters meestal overgaan tot de zwaarste straf; het tijdelijk sluiten van de woning.
Waarom is dit relevant voor voorkomen dakloosheid?
In het geval dat een burgemeester een woning tijdelijk sluit dan betekent dit dat de verhuurder de huurovereenkomst kan ontbinden, vaak zonder tussenkomst van de rechter. Dus een tijdelijke maatregel wordt er één met permanente gevolgen voor de bewoner(s). Het leidt tot een huisuitzetting.
Die huisuitzetting leidt dan waarschijnlijk tot dakloosheid. “Waarschijnlijk”, want we weten simpelweg niet wat er met mensen gebeurt die op deze manier uit huis worden gezet. Wat we wel weten is dat ze vervolgens op een zwarte lijst worden gezet en/of in ieder geval geen huurdersverklaring kunnen overleggen mochten ze wel een nieuwe woning vinden.
Wat is hoopgevend?
In 2022 bepaalde de Raad van State dat burgemeesters veel beter moeten onderbouwen waarom een tijdelijke sluiting nodig is en ook heel duidelijk de belangen van de bewoners mee moeten nemen. Het onderzoek maakt duidelijk dat hierdoor steeds meer burgemeesters door de rechter worden teruggefloten. Rechters nemen zelf ook de belangen van bewoners meer mee, met name ook wanneer er kinderen bij betrokken zijn. Daarmee speelt de rechter een positieve rol in het voorkomen van dakloosheid.
Waarom is het zorgwekkend?
Het is ook duidelijk dat burgemeesters een besluit tot tijdelijke sluiting nemen, terwijl ze weten dat het geen stand zal houden bij de rechter. We weten ook dat de meeste mensen die geconfronteerd worden met een mogelijke tijdelijke sluiting zich daar niet tegen verzetten. Waarschijnlijk speelt mee dat men niet weet wat de rechten zijn en waar een burgemeester zich aan moet houden, tijd ontbreekt mogelijk ook, stress en in de overlevingsstand schieten zullen ook meespelen.
Wat is nu nodig?
Zoals we eerder in de brief voor de Staat van de Volkshuisvesting aangaven is het voorkomen van huisuitzettingen een belangrijke stap in het voorkomen van dakloosheid. Voorkomen van dakloosheid staat centraal in het nationaal actieplan dakloosheid. Hier moet en kan veel meer op gestuurd worden. In lijn met eerdere aanbevelingen van de Nationale Ombudsman en Kinderombudsman in hun rapport: “Wanneer de overheid niet thuis geeft”, pleiten wij voor:
- Directe en proactieve sociaaljuridische dienstverlening die bewoners geconfronteerd met een huisuitzetting en een tijdelijke sluiting van een woning bijstaan;
- Een verbod op dakloosheid vanwege een huisuitzetting. Te denken valt aan een verplichting tot herhuisvesting bij alle vormen van huisuitzetting;
- Een totaalverbod op huisuitzettingen van gezinnen met minderjarige kinderen.
We noteren tenslotte dat de Wet Damocles niet lijkt bij te dragen aan haar doel: bestrijding van drugscriminaliteit. Wat we wel weten is dat het ervoor zorgt dat mensen in vaak hele kwetsbare situaties nog verder de afgrond in worden geduwd. Willen we dakloosheid oplossen dan moeten we hier een einde aan maken.